ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ των Οργανώσεων της κοινωνίας Πολιτών. Νεωτερισμός ή “ορθή επανάληψη”;

• Της Ξένιας Κουτσογιάννη

• Σκέψεις και προβληματισμοί πάνω στον τρόπο λειτουργίας και την εσωτερική οργάνωση του ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟΥ.

• Θα τολμήσουμε να υιοθετήσουμε και να δοκιμάσουμε στη πράξη ριζοσπαστικούς νεωτερισμούς ή θα ακολουθήσουμε τα γνωστά  μονοπάτια με κίνδυνο να εμπλακούμε με χρεωκοπημένες πρακτικές;

Η κοινωνία αποτελούσε κι αποτελεί πάντα, πεδίο διαρκών ζυμώσεων στο οποίο οι αρχές, οι κανόνες, τα πρότυπα, οι ανάγκες και οι μορφές συνεργασίας μεταξύ των πολιτών είναι προϊόν αλληλεπίδρασης. Όσο πιο ανεπτυγμένη είναι η κοινωνία πολιτών τόσο πιο ανεπτυγμένο είναι το αίσθημα της προσωπικής και κοινωνικής ευθύνης και τόσο πιο άρτια λειτουργεί η δημοκρατία.  Έτσι η σημασία των δικτύων πολιτών σταδιακά γίνεται κομβική, καθώς μέσα από καινοτόμες πρακτικές προάγονται κοινωνικά ζητήματα τα οποία ανυψώνονται από το επίπεδο του προσωπικού, στο επίπεδο του γενικού συμφέροντος.  Η μετάλλαξη αυτή, σταδιακά  βελτιώνει πρακτικές και συμπεριφορές μέσα από νέες ιδέες που με τον καιρό, υιοθετούνται τόσο από τον κρατικό όσο και από τον ιδιωτικό τομέα συνδράμοντας στον θεσμικό εκσυγχρονισμό της Πολιτείας. 

 

Μέσα από τέτοιου είδους καινοτόμες πρακτικές γεννήθηκε και το ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ  των Οργανώσεων της κοινωνίας Πολιτών το οποίο προέκυψε αυθόρμητα μέσα από την οριζόντια δικτύωση και αυτοργάνωση των πολιτών και φιλοδοξεί να αποτελέσει νεωτερισμό, με μεγάλο ηθικό πλεονέκτημα τη κοινωνική προσφορά και την πολλαπλασιαστικότητα στην διάδοση της χρηστικής και ωφέλιμης κοινωνικά γνώσης αλλά και τη σύνδεση των Ελληνικών  κοινωνικών δυνάμεων με τα αντίστοιχα Ευρωπαϊκά κινήματα και οικουμενικά κοινωνικά δίκτυα.

 

Το ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ αυτοπροσδιορίστηκε ως οριζόντιο επικοινωνιακό σύστημα δικτύωσης και ταυτόχρονα απελευθέρωσε αλλά και συσπείρωσε δημιουργικές  δυνάμεις της κοινωνίας, προσφέροντας στα κοινωνικά δίκτυα που προσβλέπουν στην υπερβατική αμοιβή της ευημερίας της κοινωνίας ως όλον, την δυνατότητα της άμεσης επικοινωνίας και συνεργασίας. Κίνητρο αλλά και κινητήριο δύναμη για όλα αυτά αποτέλεσαν:

-       ο ίδιος ο εθελοντισμός σαν κίνημα και τρόπος ζωής

-       η κοινωνική αλληλεγγύη, ο συνεργατισμός, η συμμετοχική οικολογία και η

συμμετοχικής δημοκρατίας σαν απάντηση στα σημεία των καιρών,

-       η ανάγκη αλλά και ηθική υποχρέωση να εισακουστεί η φωνή της Κοινωνίας Πολιτών στον δημόσιο διάλογο ώστε να γίνουν οι πολίτες συμμέτοχοι στις αποφάσεις και τις λύσεις που τους αφορούν.

 

Πρόκειται για νέο εγχείρημα που ξεκίνησε ως θεσμική πρωτοβουλία απέναντι στην υποβάθμιση του ρόλου τω των Οργανώσεων της κοινωνίας Πολιτών και εξελίσσεται σε κίνημα κάτω από την πίεση που δέχονται όλες οι οργανώσεις από την κρατική γραφειοκρατία και την αδυναμία του πολιτικού συστήματος να αντιληφθεί τα μηνύματα των καιρών. Το  ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ των Οργανώσεων της κοινωνίας Πολιτών επομένως, είναι υποχρεωμένο να διατηρήσει τον αυθορμητισμό του και να αυξήσει την αυτογνωσία του,  αν βεβαίως επιθυμεί να διαφυλάξει και κυρίως να πολλαπλασιάσει την δυναμική του προς όφελος των σκοπών του.

 

Καρπός κοιλίας

Το ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ, απέφερε ήδη “καρπόν κοιλίας” που δεν ήταν άλλος από Πανελλήνια συνδιάσκεψη και την Διακήρυξη Αρχών. “Καρπόν κοιλίας” ο οποίος τάραξε τα νερά και δεν πέρασε απαρατήρητος αφού χαιρετίστηκε τόσο από άλλες ομοειδείς συσπειρώσεις όσο κι από την ίδια τη κυβέρνηση, δια της υπουργού εργασίας.

 

Όσο κι αν έχουμε την τάση να απαξιώνουμε την πολιτική και τους πολιτικούς, το γεγονός ότι η φωνή μας ακούστηκε στα πολυτελή κι ερμητικά κλεισμένα γραφεία τους είναι ένα γεγονός εξαιρετικά σημαντικό. Γιατί ας μην ξεχνάμε, αυτός είναι ο ρόλος μας. Να φωνάζουμε δυνατά και να διεκδικούμε συντεταγμένα ό,τι θεωρούμε σημαντικό, με στόχο να περιφρουρήσουμε, να αναδομήσουμε και κυρίως να χαράξουμε από την αρχή τον δρόμο προς τα εμπρός!  Το χρωστάμε άλλωστε στους εαυτούς μας αλλά και στα παιδιά μας που τόσο τραγικά απογοητεύσαμε υποθηκεύοντας το μέλλον τους.

 

Η κοινωνία των δικτύων πολιτών έρχεται να επαναπροσδιορίσει αξίες και να παράξει έργο με στόχο τον περιορισμό του κοινωνικού, οικονομικού και πολιτικού παιχνιδιού που παίζεται ερήμην μας ή ακόμα χειρότερα στις πλάτες μας από κάποια κέντρα λήψης αποφάσεων που αποδείχθηκαν ανεπαρκή και διαβρωμένα.

 

Εσωτερική λειτουργία ομάδων

Όταν αναφερόμαστε σε δίκτυα πολιτών, οργανώσεις και κάθε είδους ομάδες, προκύπτει αυτόματα η ανάγκη κάποιας, έστω και στοιχειώδους, εσωτερικής οργάνωσης. Σπάνια όμως επιτρέπουμε σ’ αυτήν  την εσωτερική οργάνωση να αναπτυχθεί, να αυτοπροσδιοριστεί,  να ενηλικιωθεί και τελικά να λειτουργήσει ώστε να δοκιμαστεί στη πράξη. Συνήθως  βιαζόμαστε να υιοθετήσουμε και να εφαρμόσουμε “κλασσικές συνταγές”  οι οποίες θεωρούνται δοκιμασμένες  και ασφαλείς.

 

Μήπως το ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ οφείλει να κάνει κι εδώ την διαφορά; Μήπως θα πρέπει να αποταχθούν οι προπαρασκευασμένες λύσεις  και να  του επιτραπεί να αναπτύξει την δυναμική του, ώστε τελικά να υιοθετηθούν πρακτικές που συνάδουν με τους σκοπούς και το έργο που καλείται να επιτελέσει;

 

            Το ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ των Οργανώσεων της Κοινωνίας Πολιτών αυτοπροσδιορίστηκε ως οριζόντιο επικοινωνιακό σύστημα το οποίο προέκυψε αυθόρμητα από την δικτύωση των οργανώσεων.  Μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα απέκτησε οντότητα και ενδυνάμωσε τη φωνή του. Το αποτέλεσμα ήταν πραγματικά εκρηκτικό, παράγοντας πρόοδο για τους πολίτες. Μήπως το απαξιώνουμε και το περιορίζουμε προσπαθώντας να το χωρέσουμε σε παλιά καλούπια;

 

 

Φυσιολογικός τοκετός ή καισαρική τομή;

Το ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ συγκροτείται οργανωτικά από θεματικές και περιφερειακές επιτροπές, οι συντονιστές των οποίων αποτελούν την Πανελλήνια συντονιστική γραμματεία. Η δομή αυτή λειτούργησε ήδη αποτελεσματικά παράγοντας συντεταγμένα και με αίσθημα συνολικής κοινωνικής ευθύνης την Πανελλήνια συνδιάσκεψη από την οποία προέκυψαν σημαντικές θεματικές εισηγήσεις, συσπείρωση, νέες θεματικές ομάδες και η διακήρυξη αρχών. Τώρα, το επόμενο σοβαρό μέλημα του ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟΥ οφείλει να είναι η αυτοπροστασία του και η ανέλιξή του. Οι κίνδυνοι,  σ’ αυτή τη δεύτερη περίοδο της σύντομης ζωής του, είναι κυρίως εσωτερικοί και δεν είναι άλλοι από τον προσωπικό ανταγωνισμό και την ανθρώπινη φιλοδοξία ή μισαλλοδοξία. 

 

Ήδη ακούγονται καλοπροαίρετες προτάσεις για εκλογές και υποψηφιότητες. Είναι όμως οι εκλογές ο ενδεδειγμένος δρόμος;  Δυστυχώς τα αδιέξοδα της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και του σφετερισμού της εκπροσώπησης που είναι βασική αιτία της σημερινής κρίσης, τα έχουμε όλοι βιώσει. Κι όμως εξακολουθούμε να προτείνουμε κλασσικά μοντέλα λειτουργίας κι αντιπροσώπευσης  γιατί αυτό φαντάζει ως η μόνη δημοκρατική οδός.  Είναι όμως;

 

Η καινοτομία επιδοτείται

Όλοι έχουμε μάθει να αναζητούμε καινοτομικές λύσεις σε κλασσικά ερωτήματα προκειμένου να κάνουμε τις οργανώσεις και τις προτάσεις μας βιώσιμες, διακριτές κι επιτυχημένες. Έχουμε λοιπόν ηθικό χρέος να ακολουθήσουμε τις ίδιες πρακτικές και στους τρόπους λειτουργίας του δικού μας ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟΥ. Ας επιτρέψουμε λοιπόν στο κοινωνικό πείραμα της οριζόντιας αυτοργάνωσης να ολοκληρωθεί και ας δημιουργήσουμε τις ικανές κι αναγκαίες συνθήκες για την επιτυχία του.  Ας απορρίψουμε τις εκλογές, τις υποψηφιότητες, τους προέδρους κι ας εφαρμόσουμε στη πράξη το “ίσοι μεταξύ ίσων” επιτρέποντας στην κάθε ομάδα να “γεννήσει φυσιολογικά” τον ή τους συντονιστές  της, ίσως για κάποια περίοδο χρόνου, ίσως για τη διεκπεραίωση κάποιας συγκεκριμένης εργασίας, με όποια κριτήρια επιλέξει η ομάδα.  Άλλωστε σε κάθε περίοδο της ιστορίας οι πραγματικά αποτελεσματικοί “ηγέτες”  ή συντονιστές, προκύπτουν αυθόρμητα μέσα από τις ίδιες τις ομάδες. Οι αιρετοί σπάνια είναι και πραγματικά ικανοί αφού τα προσόντα που απαιτούνται προκειμένου να ανταπεξέλθει κάποιος τη διαδικασία της εκλογικής αναμέτρησης και να βγει από αυτήν νικητής, είναι διαφορετικά από τα προσόντα που απαιτούνται για να εμπνεύσει κάποιος μια ομάδα, να την κρατήσει ενωμένη και να εκμαιεύσει από αυτή το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. 

 

Ας παρακολουθήσουμε τη διαδικασία του “φυσιολογικού τοκετού” εκ του σύνεγγυς κι ας διδαχθούμε. Γιατί να επαναλάβουμε αμφίβολες πρακτικές εκλογών; Γιατί να χάσουμε μια τόσο πολύτιμη εμπειρία και ταυτόχρονα την μοναδική ίσως ευκαιρία να μελετήσουμε στη πράξη τη λειτουργία της άμεσης συμμετοχικής δημοκρατίας;

 

Διαδικασία λήψης αποφάσεων

Περαιτέρω, το ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ ως κοινωνικό πείραμα αλλά και πυρήνας άμεσης συμμετοχικής δημοκρατίας οφείλει να αποδεσμευτεί από τις κλασσικές πρακτικές που ασκεπτί οδηγούν στην υιοθέτηση πλειοψηφικών λύσεων, ως προς την λήψη αποφάσεων και να μετατοπιστεί με θάρρος προς την ομοφωνία.

 

Όσο κι αν η ομοφωνία «τρομοκρατεί» μερικούς και συνειρμικά οδηγεί άλλους σε χαοτικές λογικές, η ομοφωνία εμπεριέχει τις πρακτικές εκείνες που μπορούν να προάγουν τον διάλογο, την ισοτιμία,  την κοινωνική και προσωπική ευθύνη, και πάνω απ’ όλα το αίσθημα του ανήκειν το οποίο αποτελεί βασική και παντοδύναμη κινητήριο δύναμη για τα μέλη κάθε κοινωνικής δομής.

 

            Πλεονεκτήματα

Η ομοφωνία πριμοδοτεί την ενδελεχή συζήτηση και ανάλυση και επομένως προάγει την βαθύτερη μελέτη των υπό συζήτηση θεμάτων. Έτσι, στόχος δεν είναι να “επηρεαστεί” η πλειοψηφία προκειμένου να παρθεί μια απόφαση και να λήξει η διαδικασία. Στόχος πρέπει να είναι να ενημερωθούν πλήρως οι συμμετέχοντες ώστε να κατανοήσουν το θέμα, να συζητήσουν διεξοδικά τα σημεία διαφωνίας, διχογνωμίας ή τριβής και τελικά να λάβουν μια απόφαση την οποία ενστερνίζονται και επομένως μπορούν να μεταλαμπαδεύσουν στις οργανώσεις ή και τα δίκτυα από τα οποία προέρχονται και τα οποία εκπροσωπούν.

 

Οι άνθρωποι, όταν διαβουλευόμαστε καλοπροαίρετα,  γνωρίζοντας ότι η άποψή μας λαμβάνεται σοβαρά υπ’ όψη και είναι από μόνη της ικανή να ανατρέψει διαδικασίες και να επηρεάσει αποφάσεις, είμαστε διατεθειμένοι να εγκαταλείψουμε ευκολότερα τις αρχικές μας θέσεις μας και να μετακινηθούμε προς το “κοινό καλό”. Αντίθετα όταν, εκ του συστήματος, απομονωνόμαστε στον ρόλο της διαφωνούσας μειοψηφίας χωρίς ελπίδα να εισακουστούμε ή να αποτελέσουμε μοχλό ζύμωσης, είτε περιχαρακωνόμαστε  και επιδιδόμαστε σε στείρο αγώνα δύναμης κι αντίδρασης μετατρέποντας τη διαβούλευση  σε ομαδική ψυχοθεραπεία είτε αποχωρούμε ή αδιαφορούμε.

 

Επί της ουσίας, η ομοφωνία αποτελεί την πεμπτουσία της διαβούλευσης.  Και η αξία της διαβούλευσης σε όλες τις εκφάνσεις της οικονομικής και κοινωνικής ζωής είναι αποδεδειγμένη, αφού αποτελεί βασικό παράγοντα συνεργατικότητας και δημοκρατίας. 

 

Όταν στη διαδικασία λήψης αποφάσεων υπάρχουν σθεναρές αντίθετες απόψεις οι οποίες δεν συγκλίνουν ώστε να προκύψουν ενιαίες θέσεις, σημαίνει ότι οι προτεινόμενες λύσεις δεν καλύπτουν το όλον και επομένως χρήζουν περαιτέρω επεξεργασίας. Με δεδομένο ότι οι συμμετέχοντες διαβουλεύονται με στόχο το “κοινό καλό” οι μη συγκλίνουσες αντίθετες απόψεις δεν θα πρέπει να εκλαμβάνονται σαν “αντίδραση” αλλά σαν ευκαιρία για βελτίωση. Στην πορεία λοιπόν προς τη βελτίωση η αυθόρμητη αυτή επιμήκυνση του σταδίου της διαβούλευσης θα πρέπει να εκλαμβάνεται σαν ένα προπαρασκευαστικό στάδιο και να καλωσορίζεται.

 

Με την εξοικείωση, οι αντιθέσεις γίνονται  όλο κι ασθενέστερες, αφού σταδιακά παύουν να εκλαμβάνονται με όρους ανταγωνιστικούς, οι δε συμμετέχοντες είναι, όλο και ευκολότερα, διατεθειμένοι να μετακινηθούν προς κοινά σημεία τομής. 

Εδώ είναι Βαλκάνια 

“Εδώ είναι Βαλκάνια, δεν είναι παίξε γέλασε” λέει το τραγούδι κι όλοι είμαστε έτοιμοι να προσθέσουμε “εδώ είναι Ελλάδα δεν γίνονται τέτοια πράγματα” κι επιλέγουμε να ξεχνάμε ότι στην Ελλάδα γεννήθηκε η συμμετοχική δημοκρατία και μάλιστα σε μια εποχή που στον υπόλοιπο κόσμο η έννοια της προσωπικής ελευθερίας δεν υφίστατο καν. 

Όλοι εμείς συμμετέχουμε και προβληματιζόμαστε γιατί μοιραζόμαστε την ίδια επιθυμία να αλλάξουμε  ριζικά και ειρηνικά ένα σύστημα που μας προσβάλλει, μας υποτιμάει κι έχει πανηγυρικά αποτύχει. Αν δεν τολμήσουμε να υιοθετήσουμε και να δοκιμάσουμε στη πράξη ριζοσπαστικούς νεωτερισμούς  πως θα το αλλάξουμε αυτά που μας πληγώνουν;  Υιοθετώντας και εφαρμόζοντας αποτυχημένες και χρεωκοπημένες παλαιές πρακτικές;