«Για τη θεσμοθέτηση της Κοινωνικής Οικονομίας και της Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας και άλλες διατάξεις»

• Καθολική κριτική του νομοσχεδίου Κοινωνικής Οικονομίας και της Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας από τις οργανώσεις της κοινωνίας πολιτών. Καθημερινά φθάνουν στο Παρατηρητήριο κριτικές και επισημάνσεις με στοιχεία τεκμηρίωσης για το νομοσχέδιο Κοινωνικής Οικονομίας και της Κοινωνικής επιχειρηματικότητας που ξεσηκώνουν κυριολεκτικά όλες τις συλλογικότητες του χώρου για τον προκλητικό τρόπο της υφαρπαγής πόρων του ΕΚΤ που προορίζονται για του μη κερδοσκοπικούς φορείς, γεγονός που επιχειρείται για μια ακόμη φορά από το γραφειοκρατικό συντεχνιακό σύστημα του κράτους..

Παραθέτουμε την τεκμηριωμένη τοποθέτηση - επί του σχεδίου νόμου: του Π.Ζάννη

• Βασικές Παρατηρήσεις: Το σχέδιο νόμου έχει ορισμένα θετικά στοιχεία αλλά και αρκετά ζητήματα που πρέπει να μας απασχολήσουν.

Οι παρατηρήσεις μου αφορούν κυρίως:
α) Στην απουσία των μη κερδοσκοπικών οργανώσεων από το σχέδιο.

β) Στην προβληματική ανάπτυξης Κοινωνικών και Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων στο πεδίο της Κοινωνικής Φροντίδας

γ) Στη συμμετοχή Ν.Π.Δ.Δ. στο εταιρικό σχήμα

δ) Στη βιωσιμότητα και αποδοτικότητα των Κοινωνικών και Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων στα πεδία δραστηριοποίησής τους.

Για την ανάλυση του όρου κοινωνική οικονομία και τις νομικές μορφές που τη συνθέτουν, επισυνάπτω το υπό δημοσίευση κείμενό μου «Η Κοινωνικο-οικονομική Προσέγγιση της Κοινωνικής Οικονομίας» (το οποίο σας προτείνω την ανάγνωσή του για την πληρέστερη κατανόηση των παρατηρήσεών μου)

          

Α Στην προβληματική ανάπτυξης Κοινωνικών και Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων στο πεδίο της Κοινωνικής Φροντίδας

1.      Γιατί να διατεθούν χρήματα δημιουργίας νέων οργανωσιακών δομών ειδικά στο πεδίο της κοινωνικής φροντίδας, όταν έχουν δημιουργηθεί με πολύ κόπο και αυτή τη στιγμή απειλούνται με κλείσιμο πολλές μη κερδοσκοπικές οργανώσεις, που έχουν πλέον συσσωρεύει τεχνογνωσία και εμπειρία στην παροχή κοινωνικών υπηρεσιών; Οι νέες δομές που θα δημιουργηθούν αναγκαστικά θα πειραματιστούν αρκετά μέχρι να υπάρξει (σε όποιες από αυτές) ουσιαστικό επιχειρηματικό αποτέλεσμα, που θα δικαιολογεί την επένδυσή τους.

2.      Η «καλή πρακτική» που χαρακτηρίζεται νομικά ως «ΚοιΣΠΕ», παρότι σε ορισμένες μόνον περιπτώσεις λειτούργησε επιχειρησιακά με θετικά αποτελέσματα, χρειάστηκαν δέκα περίπου χρόνια για να αποδώσουν…… Δεν δικαιολογείται η τεράστια επένδυση χρημάτων από κοινοτικά προγράμματα, μόνον και μόνον για να εργαστούν κάποια άτομα με προβλήματα ψυχικής υγείας. Με τα ίδια χρήματα θα μπορούσαν να δημιουργηθούν παραγωγικά εργαστήρια (που δημιουργήθηκαν πριν την οικονομική κρίση)  σε υπάρχουσες μη κερδοσκοπικές οργανώσεις με εξαιρετικά αποτελέσματα.

3.      Η «κοινωνική επιχειρηματικότητα» στα περισσότερα υποπεδία της κοινωνικής φροντίδας είναι επιχειρηματικά άσκοπη. Οι αποδέκτες των υπηρεσιών συνήθως δεν έχουν τα μέσα να «αγοράσουν» υπηρεσίες είτε από κερδοσκοπικές είτε από «κοινωνικά επιχειρηματικές οργανώσεις». Άρα στην κοινωνική φροντίδα μόνον ένα πολύ μικρό μέρος του target group μπορεί να επωφεληθεί από τις πωλήσεις υπηρεσιών από τις νέες κοινωνικές επιχειρήσεις[1].

4.      Όταν ο κύριος σκοπός των συμμετεχόντων στους νέους συνεταιρισμούς αστικού τύπου, είναι η μεγιστοποίηση του κέρδους, για να μοιραστούν (ικανοποιητικά μερίσματα στους συμμετέχοντες), το κοινωνικό όφελος, όπως και η παρερχομένη ποιότητα των υπηρεσιών περνούν σε δεύτερη μοίρα. Γιατί πολύ απλά ένας επιχειρηματίας, ακόμα και αν αποκαλείται «κοινωνικός» πρώτα ενδιαφέρεται για το ατομικό του όφελος. Άρα θα κρίνει πρωταρχικά ποιες επιλογές είναι οικονομικά αποδοτικές, παρά για το όφελος των «πελατών». Κατά δεύτερο λόγο οι περισσότεροι που έχουν δημιουργήσει μη κερδοσκοπικό οργανισμό στο πεδίο της κοινωνικής φροντίδας, ενδιαφέρονται για την ικανοποίηση των πελατών τους. Ενας «κοινωνικός» επιχειρηματίας θα χτίσει μία κοινωνική επιχείρηση του τύπου που προτείνεται, για να βγάλει πρώτα από όλα κέρδος! Όταν δεν βγαίνει κέρδος, τότε πολύ εύκολα θα κλείσει μία «κοινωνική επιχείρηση». Σε μία μη κερδοσκοπική οργάνωση, ως γνωστόν απαγορεύεται να διανεμηθεί κέρδος, εφόσον αυτό προκύπτει από τη λειτουργία της. Υφίσταται η υποχρέωση να επανεπενδυθεί για την επίτευξη των στόχων της. Αυτό περιορίζει τις «επιχειρηματικές επιλογές» των ιθυνόντων και δίδουν μεγαλύτερη έμφαση στην ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών.

Είναι αυτό έχει χαρακτηριστεί από τη διεθνή βιβλιογραφία ως «συγκριτικό πλεονέκτημα» το οποίο οι συνεταιρισμοί δεν το διαθέτουν (βλ οι ΜΚΟ στο πεδίο των κοινωνικών υπηρεσιών)

           

Η δημιουργία νέων Θέσεων Εργασίας στο πεδίο της κοινωνικής Φροντίδας

Σε αδημοσίευτη έρευνα του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, για τα έτη 2002-2003 συλλέχθηκαν τα ακόλουθα αποτελέσματα

Οι μη κερδοσκοπικές οργανώσεις στο πεδίο της Κοινωνικής φροντίδας σε επίπεδο οικονομικών μεγεθών, είναι περισσότερο ανεπτυγμένες σε σχέση με το κράτος. Απασχολούν περισσότερους εργαζόμενους σε σχέση με το κράτος, όπως και αναλογικά συμβάλουν πολύ περισσότεροι εθελοντές. Επιπλέον, σε έρευνα του Παντείου Πανεπιστημίου το 2005 αποδείκνυε την δυνατότητα δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας και τη ζήτηση εργασίας από τις μη κερδοσκοπικές οργανώσεις.

Στην έρευνα του Υ.Υ.Κ.Α. το 40% περίπου των εσόδων των μη κερδοσκοπικών οργανώσεων προέρχονται από μη κρατικές και κοινοτικές πηγές. Ενώ σε ποσοστό 8,5% αντλούν πόρους από «εμπορικές δραστηριότητες», όπως αυτές που προσδοκούνται από τους Κοινωνικούς Συνεταιρισμούς. Η δυνατότητα να αναπτύξουν οι εμπορικές δραστηριότητες οι μη κερδοσκοπικές οργανώσεις αποδεικνύεται σε παγκόσμιο επίπεδο από τον παρακάτω πίνακα:

Στην Ελλάδα επομένως οι εμπορικές δραστηριότητες (που επιθυμείτε να αναπτύξετε μέσα από το νομοσχέδιο), αναπτύσσονται σε ολόκληρο τον κόσμο από τις μη κερδοσκοπικές οργανώσεις! Αντί να ενισχύσετε αυτή τη διάσταση στην Ελλάδα προτείνετε νέους θεσμούς!. Οι μη κερδοσκοπικές οργανώσεις έχουν αυτή τη δυνατότητα και την οργανωσιακή βάση. Αντι να ενισχύσετε αυτές, ΓΙΑ ΠΙΟ ΑΜΕΣΑ ΚΑΙ ΕΠΙΤΥΧΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ, πειραματιζόμαστε σε νέες οργανωσιακές μορφές

Αν συνθέσετε αυτά τα αποτελέσματα θα διαπιστώσετε τα εξής εκπληκτικά:

• Η απασχόληση στις μη κερδοσκοπικές οργανώσεις είναι περισσότερο βιώσιμη, με καλύτερες αποδοχές από τα αμφίβολα αποτελέσματα των προτεινόμενων συνεταιρισμών.
• Οι μη κερδοσκοπικές οργανώσεις είναι περισσότερο σταθερές, γιατί ενισχύονται από αρκετούς φιλάνθρωπους και όχι από επιχειρηματίες που προσδοκούν κέρδη. Ποιος θα προσφέρει χορηγίες, δωρεές, συνδρομές σε επιχειρήσεις, που θα χτιστούν με κύριο κίνητρο το κέρδος;
• Οι μη κερδοσκοπικές οργανώσεις μπορούν πολύ εύκολα να μειώσουν το κόστος των υπηρεσιών τους γιατί μπορούν και αξιοποιούν εθελοντές (στους συνεταιρισμούς που διανέμονται κέρδη, ποιος θα εργαστεί εθελοντικά;).
• Ποιοι «πελάτες» των υπηρεσιών της κοινωνικής φροντίδας θα εμπιστευτούν περισσότερο τους επιχειρηματίες, και ποιοι τις πραγματικές μη κερδοσκοπικές οργανώσεις;
• Γιατί οι κοινωνικές επιχειρήσεις να εντάξουν υψηλής ειδίκευσης στελέχη, όταν σκοπός τους είναι η μείωση του μισθοδοτικού κόστους, προς όφελος της αποκόμισης κέρδους; Μήπως θα απασχολήσουν στο μέλλον χαμηλά ειδικευμένο προσωπικό (με εξαιρετικά χαμηλούς μισθούς) για να μεγιστοποιήσουν το κέρδους τους;

Αυτά είναι ορισμένα μόνον από τα ερωτήματα που αν δεν σας απασχολήσουν στο νομοσχέδιο θα επιφέρουν ιδιαίτερα αρνητικές συνέπειες τόσο στην απασχόληση στην κοινωνική φροντίδα, όσο και στην ποιότητα παρεχόμενων υπηρεσιών προς τις ευάλωτες κατηγορίες του πληθυσμού. Αν είναι να χτίσετε κάτι εξαιρετικά αμφίβολο ως προς την επιτυχία του, υπονομεύοντας μία σημαντική ποιοτικά και ποσοτικά εξέλιξη των Μ.Κ.Ο. τότε αποδυναμώνουμε κάτι ελπιδοφόρο και αποδοτικό για να πειραματιστούμε σε κάτι αμφίβολο.

• Εκτίμηση για τη Βιωσιμότητα και αποδοτικότητα των Κοινωνικών και Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων στα πεδία δραστηριοποίησής τους.

1 Η ιδεοληψία του «ένας άνθρωπος – μία ψήφος» και οι δημοκρατικές διαδικασίες σε οργανωσιακό επίπεδο:

«Οι δημοκρατικές διαδικασίες στη λήψη αποφάσεων είναι ένα ζήτημα που έχει πολλές όψεις. Οι δημοκρατικές αξίες είναι σχετικές, λαμβάνουν στην πράξη πολλές μορφές και γενικότερα η επίτευξη συμφωνιών μέσα από ανάλογες διαδικασίες αποδεικνύεται συχνά ως δύσκολη υπόθεση (Ninacs, 2002). Ενώ εκφράζονται καλύτερα τα αιτήματα των μελών, σε αρκετές περιπτώσεις αυτό έχει αρνητικές συνέπειες στην αποτελεσματικότητα μίας οργάνωσης, με αποτέλεσμα να μην λαμβάνονται συχνά οι πλέον ορθολογικές αποφάσεις. Το εγγενές πρόβλημα των οριζόντιων δικτύων απόφασης είναι το υψηλό εσωτερικό κόστος συναλλαγής  (βλ. Ζάννης, 2002) και προκύπτει πολύ συχνά το «σφάλμα της σύνθεσης των απόψεων» (βλ. Olson, 1991).  Γενικά, για τα σημαντικά ζητήματα που απασχολούν μία οργάνωση οι δημοκρατικές διαδικασίες είναι σημαντικές, όμως στην καθημερινότητα κρίνονται συχνά δυσλειτουργικές και αντιπαραγωγικές» (βλ. συνημμένο κείμενο)

2. Η συμμετοχή των Ο.Τ.Α. στις Κοινωνικές και Συνεταιριστικές επιχειρήσεις, έστω και με την ελάχιστη δυνατή συμμετοχή τους σε διαδικασίες διαχείρισης και λήψης αποφάσεων, θα δημιουργήσει νέες συνθήκες πελατειακών σχέσεων, καθώς και αυτό θεωρείστε το σχεδόν βέβαιο, η υποστήριξη τους θα είναι σε συνάρτηση με την τοποθέτηση σε αυτές «δικών τους παιδιών». 

3. Η κατανομή ποσοστών επι των εσόδων του άρθρου 12 είναι επιχειρησιακά εγκλωβιστική. Πώς θα συμφωνήσουν για αποθεματικά- λειτουργικά κόστη, και διανομή κερδών με συγκεκριμένα ποσοστά; Όταν δεν καλύπτονται οι προσωπικές οικονομικές ανάγκες των συμμετεχόντων (όταν το μέρισμά τους αποτιμάται σε λίγα ευρώ) πιστεύετε ότι θα διατηρήσουν «ανέπαφο» το 40% του λειτουργικού τους κόστους και το 5% του αποθεματικού, όταν αρκετοί από αυτούς δεδομένων των οικονομικών συνθηκών θα διαβιούν με αποδοχές φτώχιας; Να είσαστε βέβαιοι, ότι θα μαγειρευτούν τα ποσοστά ή θα εκβιαστούν καταστάσεις ώστε να αποκομμίσουν το μέγιστο δυνατό ποσό, προς ίδιαν χρήση, υπονομεύοντας την ανάπτυξη του οργανισμού τους. Αυτό θα έχει αρνητικό αντίκτυπο και στην ποιότητα της παρεχόμενης υπηρεσίας, και θα προκύψουν ενδοεταιρικές έριδες.

           

Γιατί απουσιάζουν, λοιπόν οι ΜΗ ΚΕΡΔΟΣΚΟΠΙΚΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΕΙΣ από το νομοσχέδιο; Στη βαθιά άγνοια «πολλών ειδικών της κοινωνικής οικονομίας» βασίζετε ένα νομοσχέδιο που ενώ πραγματικά μπορεί να συμβάλει καθοριστικά στην ανάπτυξη και στη δημιουργία θέσεων εργασίας, αποκλείετε το πιο σημαντικό και δημιουργικό μέρος της: Τις μη κερδοσκοπικές οργανώσεις! 

ΑΠΟ ΤΙΣ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΕΣ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΘΕΙ ΤΟΣΟ ΣΕ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΟΣΟ ΚΑΙ ΣΕ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΕΠΙΠΕΔΟ, ΟΙ ΜΗ ΚΕΡΔΟΣΚΟΠΙΚΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΕΙΣ ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΕΣ ΠΟΥ ΣΥΜΒΑΛΟΥΝ ΚΑΘΟΡΙΣΤΙΚΑ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΝΕΩΝ ΘΕΣΕΩΝ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΚΑΙ ΛΙΓΟΤΕΡΟ ΟΙ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ.

           

            Κατά τη Γνώμη μου το νομοσχέδιο δύναται να έχει ευεργετικές συνέπειες στη διάσταση 1. Δράσεις συλλογικού σκοπού. Στο πεδίο της 2. Κοινωνικής ένταξης λιγότερες πιθανότητες και στο πεδίο 3 πολύ δύσκολα θα επιτύχει στην πράξη.

Δρ. Παναγιώτης Ζάννης

Ειδικός σε θέματα Τρίτου Τομέα και Κοινωνικής Οικονομίας

Μέλος της Οργανωτικής Επιτροπής για τη «Δημιουργία της Βουλής της Κοινωνίας των Πολιτών».

Μέλος του Κινήματος των Κοινωνιστών

Πρόεδρος της Μ.Κ.Ο, Κοινωνικής Παρέμβασης και Σχεδιασμού «Αθηνά»

Επιστημονικός Συνεργάτης Διοίκησης Κοινωνικών και Συνεταιριστικών Οργανώσεων, ΤΕΙ Μεσολογγίου, σε θέματα Κοινωνική Οικονομίας

Καθηγητής της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Διοίκησης, στα μαθήματα «Δημόσιο Μανατζμεντ Οργανισμών Κοινωνικής Πολιτικής και ο ρόλος του Τρίτου Τομέα στο Κοινωνικό Κράτος» και της «Αξιολόγησης Πολιτικών Κοινωνικής Προστασίας».

Υ.Γ. Θεωρώ τον εαυτό μου πρώτα από όλα «ενεργό πολίτη», και πλέον δεν λαμβάνω υπόψη το ατομικό συμφέρον, ούτε θα «φιμωθώ», για να κερδίσω προσωπικά από μία χώρα που βουλιάζει….. Η αξιοπρέπεια και η συνείδηση του χρέους προς τους συνανθρώπους μας είναι πολύ πιο σημαντική από κάθε τι άλλο…… Είμαι στη διάθεση του Υπουργείου Απασχόλησης και της αξιότιμης κυρίας Υπουργού για να τεκμηριώσω περισσότερο τα ανωτέρω επιχειρήματα με επιστημονικά δεδομένα και κείμενα και βιβλιογραφία.